Η ΟΜΗΡΙΚΗ ΑΜΥΔΩΝΑ
Περί το 1200 π.Χ., λίγο πριν από τον Τρωικό πόλεμο, η παρουσία των Τρώων στην περιοχή της Κεντρικής Μακεδονίας ήταν έντονη, σε μια προσπάθειά τους να κρατήσουν τον έλεγχο της Εγνατίας οδού, δρόμου ανάμεσα στο Ιόνιο πέλαγος και τη Μ. Ασία. Σημαντικά μέρη σ’ αυτόν το δρόμο ήταν τα περάσματα του Αξιού και του Στρυμόνα. Το πρώτο από αυτά το κατείχαν οι σύμμαχοι της Τροίας, οι Παίονες της Αμυδώνας.
Η προώθηση των ισχυρών Τεύκτρων και Μυσών ως το πέρασμα των Τεμπών στον ποταμό Πηνειό έφερε την αντίδραση των Μυκηναίων. Οι τελευταίοι έκαναν μια συνδυασμένη προσπάθεια να καταλάβουν τα θαλάσσια στενά ανάμεσα στην Ευρώπη και την Ασία. Έτσι άρχισε ο περίφημος Τρωικός πόλεμος, που ο θείος Όμηρος περιγράφει με απαράμιλλη τέχνη στο έπος του « Ιλιάδα ». όπου μεταξύ άλλων αναφέρεται και στη συμμετοχή των Παιόνων στο πλευρό των Τρώων.
Από την Αμυδώνα, την πόλη της Παιονικής Αμφαξίτιδας, ήρθαν οι Παίονες στην Τροία (1190-1180 π.Χ. ).
Αυτάρ Πυραίχμης άγε Παίονας αγκυλοτόξους, τηλόθεν εξ Αμυδώνος, απ’ Αξιού ευρύ ρέοντος, Αξιού ου κάλλιστον ύδωρ επικίδναται αίαν.
(Ύστερα ο Πυραίχμης ήταν ο αρχηγός των Παιόνων με τα καμπύλα τόξα, που έχει έρθει από μακριά, από την Αμυδώνα, από τον Αξιό με το μέγα ρέμα, τον Αξιό που το νερό του είναι το πιο καλό απ’ όσα σκορπίζονται πάνω στη γη.)
Ο πρώτος ηγέτης των Παιόνων, ο Πυραίχμης, σκοτώθηκε από τον Πάτροκλο.
Κι ο Πάτροκλος σφεντόνισε το αστραφτερό κοντάρι μπροστά του, όπου άρχιζαν οι πιο πολλοί να σπάζουν και τον τρανό το βασιλιά Πυραίχμη πετυχαίνει, που έφερε τους Παίονες πέρ’ απ’ την Αμυδώνα, στον ποταμό πλατύροο δίπλα τον Αξιό.
Ο Αστεροπαίος, ένας από τους ηγεμόνες τους, γιος του Πηλεγόνα, εγγονός του ποταμού-θεού Αξιού και της Περίβοιας, πέταξε δύο δόρατα στον Αχιλλέα κι έπειτα προφανώς έμεινε δίχως όπλα. Ο Αχιλλέας τον σκότωσε με ξίφος. Μπορεί οι Παίονες να μην είχαν ξίφη, όπως πραγματικά υποδηλώνουν οι αρχαιολογικές μαρτυρίες. Από την άλλη πλευρά, αυτοί ήταν ο μόνος λαός που ονομάζονται από τον ποιητή « ιπποκορυσταί », δηλαδή « πολεμιστές που μάχονται από άρματα » και τέτοιοι πολεμιστές δε χρειάζονται ξίφη.
Γνωρίζουμε λοιπόν για την πόλη ή τη χώρα της Αμυδώνας, την εύφορη περιοχή της, το βασιλιά Πυραίχμη και το φύλο των Παιόνων. Δε μαθαίνουμε όμως πού ακριβώς βρισκόταν η Αμυδώνα. Μόλις τα τελευταία χρόνια η επιστήμη ενδιαφέρθηκε γι αυτήν και προσπάθησε να προσδιορίσει τον τόπο.
Όπως μαθαίνουμε από την Ελληνίδα αρχαιολόγο κ. Θ. Σαββοπούλου, πληροφορίες από την αρχαία Ελληνική γραμματεία ( Ιλιάδα Ομήρου ), από προπολεμικές ανασκαφές των Άγγλων και από επιφανειακή έρευνα στην τούμπα του Αξιοχωρίου επιβεβαιώνουν αδιαμφισβήτητα, ότι τη θέση αυτή πρέπει να κατείχε σημαντικός οικισμός με διάρκεια ζωής από τα προϊστορικά μέχρι και τα κλασσικά χρόνια.. Μάλιστα εντελώς πρόσφατα εντοπίσθηκαν και ευρήματα Ρωμαϊκών χρόνων, τα οποία επεκτείνουν τη διάρκεια της ζωής του οικισμού μέχρι και τους αυτοκρατορικούς χρόνους ( 1ος – 2ος αιώνας μ. Χ. ).
Το 1972 ο Άγγλος ιστορικός Ν. HAMMOND στο βιβλίο του « Η ιστορία της Μακεδονίας » διατύπωσε προσεκτικά την άποψη, ότι η τούμπα της Βαρνταρόφτσα (Αξιοχώρι ) θα μπορούσε να είναι η Αμυδώνα του Ομήρου. Η πρότασή του στηριζόταν στη διαχρονικότητά των ανασκαφικών δεδομένων, στο επιβλητικό μέγεθος της τούμπας και στις πληροφορίες του Ομήρου. Τα συμπεράσματα και τη γνώμη του συμμερίζονται Έλληνες και ξένοι αρχαιολόγοι και ιστορικοί.
Ωστόσο, μετά από σχετικές ανασκαφές και γεωλογικές έρευνες Γερμανών αρχαιολόγων στην τούμπα του Καστανά ( 1975-1979 ) και σε συνδυασμό μ’ εκείνες των Άγγλων που προηγήθηκαν, ο καθηγητής της αρχαιολογίας στο Ελεύθερο Πανεπιστήμιο του Βερολίνου κ. Μπέρναρντ Χένσελ θα είναι κατηγορηματικός :
«Εδώ στο Αξιοχώρι ήταν το κέντρο ενός Βασιλείου, στο οποίο ανήκε η περιοχή μέχρι τον Καστανά και πιθανότατα μέχρι το Λιμνότοπο.»
Στην εικόνα της Αμυδώνας, που ανάπλασε ο ίδιος σαν αποτέλεσμα των ερευνών του, βλέπουμε πως η περιοχή ανατολικά και δυτικά από το Αξιοχώρι σκεπαζόταν από νερό. Η θάλασσα έφθανε μέχρι το χωριό Κουφάλια. Ποταμίσιο και θαλασσινό νερό ήταν ανακατεμένα στην περιοχή του Καστανά, όπως έδειξε η μελέτη των θαλάσσιων μικροοργανισμών. Αυτή είναι η περιοχή που, όπως λέει ο Όμηρος,
«την καρπίζει με χάρη ο ποταμός».
Είναι η χώρα του Πυραίχμη, η χώρα της Αμυδώνας.
«Η οργάνωσή της είναι έξυπνη, θα μας πει ο κ. Μπέρναρντ Χένσελ.
Ο μεγαλύτερος και σημαντικότερος οικισμός βρίσκεται στο κέντρο. Στα βόρεια ο Λιμνότοπος, ως προστατευτική δευτερεύουσα θέση και στα νότια ο φυσικά οχυρωμένος οικισμός του Καστανά, που ήταν και λιμάνι. Υπήρχαν και άλλες μικρότερες εγκαταστάσεις αγροτικού χαρακτήρα. Βλέπουμε δηλαδή στην Αμυδώνα ένα βασίλειο, μια επικράτεια πολύ μεγαλύτερη από ένα χωριό, βλέπουμε τη χώρα της Αμυδώνας. »
